Steeds minder studenten en wetenschappers beheersen het Latijn. Als liefhebber van scholastieke bronnen die vaak niet in vertaling beschikbaar zijn en gezien hun vorm en inhoud ook niet commercieel rendabel vertaald kunnen worden, betreur ik dat. Ook mijn eigen Latijn is bepaald niet van dien aard dat ik teksten even snel kan lezen, laat staan fatsoenlijk vertalen. Toch vind ik het interessant om studenten met scholastieke teksten in aanraking te brengen. Daarom vroeg ik mij af of chatbots zoals ChatGPT, Copilot, Gemini of DeepSeek in staat zijn om Latijnse teksten te vertalen. Dan heb je natuurlijk ook nog een Latijnse brontekst nodig. Kritische edities zijn van dit soort teksten vaak niet voorhanden. Scans wel. Je kunt ze vinden via https://prdl.org, maar ze staan altijd op andere servers, zoals bijvoorbeeld Google Books.
Het ging in dit geval om een theologische verhandeling over de begrafenis, te vinden in Gisbertus Voetius’ Politica Ecclesiastica (1663). Zoals uit de vertaling blijkt, is de tekst overigens niet van hem, maar van zijn collega Carolus de Maets, die kort daarvoor overleden is. Dan blijkt dat op Google Books deze boeken volledig zijn ingescand, maar dat niet alleen, ze zijn ook via OCR al naar platte tekst geconverteerd. Er is dus een tekst in enigerlei vorm voorhanden. Twee dingen zijn in dit bericht opmerkelijk:
- De AI’s, de één beter dan de ander, maar ze doen het in principe allemaal, kunnen heel goed met een defecte tekst overweg! De OCR is allesbehalve foutloos. Mensen die oude drukken kennen, zullen weten dat ss-en en ff-en in oude teksten veel op elkaar lijken. Daarnaast worden er allerlei samentrekkingen van letters gebruikt, zogenaamde ligaturen. In scholastieke teksten als deze worden bovendien heel veel afkortingen gebruikt, soms meerdere achter elkaar. Een AI blijkt dit op een zeventiende-eeuwse tekst heel goed te kunnen corrigeren, waardoor je de tekst niet hoeft te redigeren voor je er de vertaalopdracht overheen laat gaan.
- AI’s blijken zeer goed in Latijn, hoewel uiteraard niet foutloos. Qua kwaliteit, voorzover ik ze nu gebruikt heb en bij vertaling naar het Nederlands, lijkt de Chinese chatbot (veel over te doen deze week) DeepSeek er het beste in, met daarna Gemini 2.0 en daarna Copilot als goede derde. Soms klopt, zeker bij vertalen naar het Nederlands, het idioom niet helemaal of een enkele keer helemaal niet, maar vaak is dan de grote lijn van de tekst nog steeds goed te begrijpen.
De conclusie is dat ik nu in staat ben om scholastieke teksten met relatief weinig moeite aan studenten voor te schotelen! Het betekent ook dat in de toekomst scholastieke teksten veel toegankelijker worden voor wetenschappelijk onderzoek. Zoals een collega zei die ik dit liet zien: dit is een game-changer!
Hieronder vind je de platte tekst die ik rechtstreeks uit Google Books heb gehaald en daaronder de Nederlandse versie die in dit geval zonder verdere bewerking uit DeepSeek is gerold (behalve de bijlagen overigens, die er in de Latijnse versie wel in staan). Ik heb het in dit geval per pagina met kopiëren en plakken gedaan en bovendien kon ik in DeepSeek niet meer dan 11000 tekens tegelijk laten vertalen, maar die beperkingen zullen hoogstens tijdelijk zijn.
Geef een reactie